Donatus

 DE PARTIBUS ORATIONIS ARS MINOR AELII DONATI

Partes orationis quot sunt? octo.

quae? nomen pronomen uerbum aduerbium participium coniunctio praepositio interiectio.

DE NOMINE

nomen quid est? pars orationis cum casu corpus aut rem proprie communiterue significans.

nomini quot accidunt? sex.

quae? qualitas comparatio genus numerus figura casus.

qualitas nominum in quo est? bipertita est: aut enim unius nomen est et proprium dicitur, aut multorum appellatiuum.

comparationis gradus quot sunt? tres.

qui? positiuus, ut doctus, comparatiuus, ut doctior, superlatiuus, ut doctissimus.

quae nomina comparantur? appellatiua dumtaxat qualitatem aut quantitatem significantia.

comparatiuus gradus cui casui seruit? ablatiuo sine praepositione: dicimus enim doctior illo.

superlatiuus cui? genetiuo tantum plurali: dicimus enim doctissimus poetarum.

genera nominum quot sunt? quattuor.

quae? masculinum, ut hic magister, femininum, ut haec Musa, neutrum, ut hoc scamnum, commune, ut hic et haec sacerdos. est praeterea trium generum, quod omne dicitur, ut hic et haec et hoc felix; est epicoenon, id est promiscuum, ut passer aquila.

numeri nominum quot sunt? duo.

qui? singularis, ut hic magister, pluralis, ut hi magistri.

figurae nominum quot sunt? duae.

quae? simplex, ut decens potens, composita, ut indecens impotens.

quibus modis nomina componuntur? quattuor: ex duobus integris, ut suburbanus; ex duobus corruptis, ut efficax municeps; ex integro et corrupto, ut insulsus; ex corrupto et integro, ut nugigerulus; aliquando ex compluribus, ut inexpugnabilis imperterritus.

casus nominum quot sunt? sex.

qui? nominatiuus genetiuus datiuus accusatiuus uocatiuus ablatiuus. per hos omnium generum nomina pronomina participia declinantur hoc modo: magister nomen appellatiuum generis masculini numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic magister, genetiuo huius magistri, datiuo huic magistro, accusatiuo hunc magistrum, <uocatiuo o magister>, ablatiuo ab hoc magistro; et pluraliter nominatiuo hi magistri, genetiuo horum magistrorum, datiuo his magistris, accusatiuo hos magistros, uocatiuo o magistri, ablatiuo ab his magistris. Musa nomen appellatiuum generis feminini numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo haec Musa, genetiuo huius Musae, datiuo huic Musae, accusatiuo hanc Musam, uocatiuo o Musa, ablatiuo ab hac Musa; et pluraliter nominatiuo hae Musae, genetiuo harum Musarum, datiuo his Musis, accusatiuo has Musas, uocatiuo o Musae, ablatiuo ab his Musis. scamnum nomen appellatiuum generis neutri numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui accusatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hoc scamnum, genetiuo huius scamni, datiuo huic scamno, accusatiuo hoc scamnum, uocatiuo o scamnum, ablatiuo ab hoc scamno; et pluraliter nominatiuo haec scamna, genetiuo horum scamnorum, datiuo his scamnis, accusatiuo haec scamna, uocatiuo o scamna, ablatiuo ab his scamnis. sacerdos nomen appellatiuum generis communis numeri singularis figurae compositae casus nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic et haec sacerdos, genetiuo huius sacerdotis, datiuo huic sacerdoti, accusatiuo hunc et hanc sacerdotem, uocatiuo o sacerdos, ablatiuo ab ho et ab hac sacerdote; et pluraliter nominatiuo hi et hae sacerdotes, genetiuo horum et harum sacerdotum, datiuo his sacerdotibus, accusatiuo hos et has sacerdotes, uocatiuo o sacerdotes, ablatiuo ab his sacerdotibus. felix nomen appellatiuum generis omnis numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic et haec et hoc felix, genetiuo huius felicis, datiuo huic felici, accusatiuo hunc et hanc felicem et hoc felix, uocatiuo o felix, ablatiuo ab hoc et ab hac et ab hoc felice uel felici; et pluraliter nominatiuo hi et hae felices et haec felicia, genetiuo horum et harum et horum felicium, datiuo his felicibus, accusatiuo hos et has felices et haec felicia, uocatiuo o felices et o felicia, ablatiuo ab his felicibus.

quaecumque nomina ablatiuo casu singulari a uel o fuerint terminata genetiuum pluralem in quid mittunt? in rum, datiuum et ablatiuum in is.

quaecumque nomina ablatiuo casu singulari e uel i uel u fuerint terminata genetiuum pluralem in quid mittunt? si e correpta fuerit, in um; si producta, in rum; si i fuerit, in ium; si u, in uum geminata u littera.

datiuum et ablatiuum in quid mittunt? in bus omnia.

DE PRONOMINE

pronomen quid est? pars orationis, quae pro nomine posita tantundem paene significat personamque interdum recipit.

pronomini quot accidunt? sex.

quae? qualitas genus numerus figura persona casus.

qualitas pronominum in quo est? bipertita est: aut enim finita sunt pronomina aut infinita.

quae sunt finita? quae recipiunt personas, ut ego tu ille.

quae sunt infinita? quae non recipiunt personas, ut quis quae quod.

genera pronominum quae sunt? eadem fere quae et nominum: masculinum, ut quis, femininum, ut quae, neutrum, ut quod, commune, ut qualis talis, trium generum, ut ego tu.

numeri pronominum quot sunt? duo.

qui? singularis, ut hic, pluralis, ut hi.

figurae pronominum quot sunt? duae.

quae? simplex, ut quis, composita, ut quisquis.

personae pronominum quot sunt? tres.

quae? prima, ut ego, secunda, ut tu, tertia, ut ille.

casus item pronominum quot sunt? sex, quem ad modum et nominum, per quos omnium generum pronomina inflectuntur hoc modo. ego pronomen finitum generis omnis numeri singularis figurae simplicis personae primae casus nominatiui, quod declinabitur sic: ego mei uel mis mihi me <o ego> a me, et pluraliter nos nostrum uel nostri nobis nos o <nos> a nobis: personae secundae generis omnis numeri singularis tu tui uel tis tibi te o <tu> a te, et pluraliter uos uestrum uel uestri uobis uos o <uos> a uobis: personae tertiae generis masculini numeri singularis ille illius illi illum ab illo, et pluraliter illi illorum illis illos ab illis; generis feminini numeri singularis illa illius illi illam ab illa, et pluraliter illae illarum illis illas ab illis; generis neutri numeri singularis illud illius illi illud ab illo, et pluraliter illa illorum illis illa ab illis. minus quam finita generis masculini numeri singularis ipse ipsius ipsi ipsum <o ipse> ab ipso, et pluraliter ipsi ipsorum ipsis ipsos <o ipsi> ab ipsis; generis feminini numeri singularis ipsa ipsius ipsi ipsam <o ipsa> ab ipsa, et pluraliter ipsae ipsarum ipsis ipsas <o ipsae> ab ipsis; generis neutri numeri singularis ipsum ipsius ipsi ipsum <o ipsum> ab ipso, et pluraliter ipsa ipsorum ipsis ipsa ab ipsis. item minus quam finita generis masculini numeri singularis iste istius isti istum ab isto, et pluraliter isti istorum istis istos ab istis; generis feminini numeri singularis ista istius isti istam ab ista, et pluraliter istae istarum istis ista ab istis. item articulare praepositiuum uel demonstratiuum generis masculini numeri singularis hic huius huic hunc o <hic> ab hoc, et pluraliter hi horum his hos o <hi> ab his; generis feminini numeri singularis haec huius huic hanc o <haec> ab hac, et pluraliter hae harum his has o <hae> ab his; generis neutri numeri singularis hoc huius huic hoc o <hoc> ab hoc, et pluraliter haec horum his haec o <haec> ab his. item subiunctiuum uel relatiuum generis masculini numeri singularis is eius ei eum ab eo, et pluraliter ei eorum eis eos ab eis; generis feminini numeri singularis ea eius ei eam ab ea, et pluraliter eae earum eis eas ab eis; generis neutri numeri singularis id eius ei id ab eo, et pluraliter ea eorum eis ea ab eis. item infinita generis masculini numeri singularis quis cuius cui quem a quo uel a qui, et pluraliter qui quorum quis uel quibus quos a quis uel a quibus; generis feminini numeri singularis quae cuius cui quam a qua uel a qui, et pluraliter quae quarum quis uel quibus quas a quis uel a quibus; generis neutri numeri singularis quod cuius cui quod a quo uel a qui, et pluraliter quae quorum quis uel quibus quae a quis uel a quibus. item possessiua finita ad aliquid dicta ex utraque parte singularia generis masculini meus mei meo meum o <mi> a meo, et pluraliter ex altera parte mei meorum meis meos o <mei> a meis; generis feminini numeri singularis mea meae meae meam o <mea> a mea, et pluraliter meae mearum meis meas o <meae> a meis; generis neutri numeri singularis meum mei meo meum o <meum> a meo, et pluraliter mea meorum meis mea o a meis: personae secundae generis masculini numeri singularis tuus tui tuo tuum a tuo et pluraliter tui tuorum tuis tuos a tuis; generis feminini numeri singularis tua tuae tuae tuam a tua, et pluraliter tuae tuarum tuis tuas a tuis; generis neutri numeri singularis tuum tui tuo tuum a tuo, et pluraliter tua tuorum tuis tua a tuis: personae tertiae generis masculini numeri singularis suus sui suo suum a suo, et pluraliter sui suorum suis suos a suis; generis feminini numeri singularis sua suae suae suam a sua, et pluraliter suae suarum suis suas a suis; generis neutri numeri singularis suum sui suo suum a suo, et pluraliter sua suorum suis sua a suis. item possessiua finita ad aliquid dicta ex altera parte pluralia generis masculini noster nostri nostro nostrum o <noster> a nostro, et pluraliter ex utraque parte nostri nostrorum nostris nostros o <nostri> a nostris; generis feminini numeri singularis nostra nostrae nostrae nostram o <nostra> a nostra, et pluraliter nostrae nostrarum nostris nostras o <nostrae> a nostris; generis neutri numeri singularis nostrum nostri nostro nostrum o <nostrum> a nostro, et pluraliter nostra nostrorum nostris nostra o <nostra> a nostris: personae secundae generis masculini numeri singularis uester uestri uestro uestrum a uestro, et pluraliter uestri uestrorum uestris uestros a uestris generis feminini numeri singularis uestra uestrae uestrae uestram a uestra, et pluraliter uestrae uestrarum uestris uestras a uestris; generis neutri numeri singularis uestrum uestri uestro uestrum a uestro, et pluraliter uestra uestrorum uestris uestra a uestris.

da horum composita. egomet, tute, illic, istic, idem masculino genere productum, neutro correptum, quisquis, quisnam, quispiam aliquis et cetera.

DE VERBO

uerbum quid est? pars orationis cum tempore et persona sine casu aut agere aliquid aut pati aut neutrum significans.

uerbo quot accidunt? septem.

quae? qualitas coniugatio genus numerus figura tempus persona.

qualitas uerborum in quo est? in modis et in formis.

modi qui sunt? indicatiuus, ut lego, imperatiuus, ut lege, optatiuus, ut utinam legerem, coniunctiuus, ut cum legam, infinitiuus, ut legere, impersonalis, ut legitur.

formae uerborum quot sunt? quattuor.

quae? perfecta, ut lego, meditatiua, ut lecturio, frequentatiua, ut lectito, inchoatiua, ut feruesco calesco.

coniugationes uerborum quot sunt? tres.

quae? prima secunda tertia.

prima quae est? quae indicatiuo modo tempore praesenti numero singulari secunda persona uerbo actiuo et neutrali a productam habet ante nouissimam litteram, passiuo communi et deponenti ante nouissimam syllabam, ut amo amas, amor amaris; et futurum tempus eiusdem modi in bo et in bor syllabam mittit, ut amo amabo, amor amabor.

secunda quae est? quae indicatiuo modo tempore praesenti numero singulari secunda persona uerbo actiuo et neutrali e productam habet ante nouissimam litteram, passiuo communi et deponenti ante nouissimam syllabam, ut doceo doces, doceor doceris; et futurum tempus eiusdem modi in bo et in bor syllabam mittit, ut doceo docebo, doceor docebor.

tertia quae est? quae indicatiuo modo tempore praesenti numero singulari secunda persona uerbo actiuo et neutrali i correptam uel i productam habet ante nouissimam litteram, passiuo communi et deponenti pro i littera e correptam uel i productam habet ante nouissimam syllabam, ut lego legis, legor legeris, audio audis, audior audiris; et futurum tempus eiusdem modi in am et in ar syllabam mittit, ut lego legam, legor legar, audio audiam, audior audiar. haec in imperatiuo et in infinitiuo statim discerni possunt, utrum i littera correpta sit an producta. nam correpta i littera in e conuertitur; producta si fuerit, non mutatur.

quando tertia coniugatio futurum tempus non in am tantum sed etiam in bo mittit? interdum, cum i litteram non correptam habuerit sed productam, ut eo is ibo, queo quis quibo.

genera uerborum quot sunt? quinque.

quae? actiua passiua neutra deponentia communia.

actiua quae sunt? quae in o desinunt et accepta r littera faciunt ex se passiua, ut lego legor.

passiua quae sunt? quae in r desinunt et ea dempta redeunt in actiua, ut legor lego.

neutra quae sunt? quae in o desinunt, ut actiua, sed accepta r littera Latina non sunt, ut sto curro: stor curror non dicimus.

deponentia quae sunt? quae in r desinunt, ut passiua, sed ea dempta Latina non sunt, ut luctor loquor.

communia quae sunt? quae in r desinunt, ut deponentia, sed in duas formas cadunt, patientis et agentis, ut osculor criminor: dicimus enim osculor te et osculor a te, criminor te et criminor a te.

numeri uerborum quot sunt? duo.

qui? singularis, ut lego, pluralis, ut legimus.

figurae uerborum quot sunt? duae.

quae? simplex, ut lego, composita, ut neglego.

tempora uerborum quot sunt? tria.

quae? praesens, ut lego, praeteritum, ut legi, futurum, ut legam.

quot sunt tempora in declinatione uerborum? quinque.

quae? praesens, ut lego, praeteritum imperfectum, ut legebam, praeteritum perfectum, ut legi, praeteritum plusquamperfectum, ut legeram, futurum, ut legam.

personae uerborum quot sunt? tres.

quae? prima, ut lego, secunda, ut legis, tertia, ut legit.

da declinationem uerbi actiui. lego uerbum actiuum indicatiuo modo dictum temporis praesentis numeri singularis figurae simplicis personae primae coniugationis tertiae correptae, quod declinabitur sic: lego legis legit et pluraliter legimus legitis legunt: eodem modo tempore praeterito imperfecto legebam legebas legebat, et pluraliter legebamus legebatis legebant: eodem modo tempore praeterito perfecto legi legisti legit, et pluraliter legimus legistis legerunt uel legere: eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto legeram legeras legerat, et pluraliter legeramus legeratis legerant: eodem modo tempore futuro legam leges leget, et pluraliter legemus legetis legent. imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam lege uel legas legat, et pluraliter legamus legite uel legatis legant: eodem modo tempore futuro legito uel legas legito uel legat, et pluraliter legamus legitote uel legatis legant uel legunto uel leguntote. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito imperfecto utinam legerem legeres legeret et pluraliter utinam legeremus legeretis legerent: eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam legissem legisses legisset, et pluraliter utinam legissemus legissetis legissent: eodem modo tempore futuro utinam legam legas legat, et pluraliter utinam legamus legatis legant. coniunctiuo modo tempore praesenti cum legam legas legat, et pluraliter cum legamus legatis legant: eodem modo tempore praeterito imperfecto cum legerem legeres legeret, et pluraliter cum legeremus legeretis legerent: eodem modo tempore praeterito perfecto cum legerim legeris legerit, et pluraliter cum legerimus legeritis legerint: eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum legissem legisses legisset, et pluraliter cum legissemus legissetis legissent: eodem modo tempore futuro cum legero legeris legerit, et pluraliter cum legerimus legeritis legerint. infinitiuo modo numeris et personis tempore praesenti et praeterito imperfecto legere, praeterito perfecto et plusquamperfecto legisse, futuro lectum ire uel lecturum esse. uerbo impersonali tempore praesenti legitur, praeterito imperfecto legebatur, praeterito perfecto lectum est uel lectum fuit, praeterito plusquamperfecto lectum erat uel lectum fuerat, futuro legetur. gerundia uel participialia uerba sunt haec, legendi legendo legendum lectum lectu. participia trahuntur a uerbo actiuo duo, praesentis temporis et futuri, praesentis legens, futuri lecturus. legor uerbum passiuum indicatiuo modo dictum temporis praesentis numeri singularis figurae simplicis personae primae coniugationis tertiae correptae, quod declinabitur sic: legor legeris uel legere legitur, et pluraliter legimur legimini leguntur: eodem modo tempore praeterito imperfecto legebar legebaris uel legebare legebatur, et pluraliter legebamur legebamini legebantur: eodem modo tempore praeterito perfecto lectus sum es est, et pluraliter lecti sumus estis sunt; et ulteriore modo lectus fui fuisti fuit, et pluraliter lecti fuimus fuistis fuerunt uel fuere: eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto lectus eram eras erat, et pluraliter lecti eramus eratis erant; et ulteriore modo lectus fueram fueras fuerat, et pluraliter lecti fueramus fueratis fuerant: eodem modo tempore futuro legar legeris uel legere legetur, et pluraliter legemur legemini legentur, imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam legere uel legaris legatur, et pluraliter legamur legimini uel legamini legantur. eodem modo tempore futuro legitor uel legaris legitor uel legatur, et pluraliter legamur legimini uel legiminor legantur uel leguntor. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito imperfecto utinam legerer legereris uel legerere legeretur, et pluraliter utinam legeremur legeremini legerentur: eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam lectus essem esses esset, et pluraliter utinam lecti essemus essetis essent, et ulteriore modo utinam lectus fuissem fuisses fuisset, et pluraliter utinam lecti fuissemus fuissetis fuissent: eodem modo tempore futuro utinam legar legaris uel legare legatur, et pluraliter utinam legamur legamini legantur. coniunctiuo modo tempore praesenti cum legar legaris uel legare legatur, et pluraliter cum legamur legamini legantur: eodem modo tempore praeterito imperfecto cum legerer legereris uel legerere legeretur, et pluraliter cum legeremur legeremini legerentur: eodem modo tempore praeterito perfecto cum lectus sim sis sit, et pluraliter cum lecti simus sitis sint; et ulteriore modo cum lectus fuerim fueris fuerit, et pluraliter cum lecti fuerimus fueritis fuerint: eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum lectus essem esses esset, et pluraliter cum lecti essemus essetis essent; et ulteriore modo cum lectus fuissem fuisses fuisset, et pluraliter cum lecti fuissemus fuissetis fuissent; eodem modo tempore futuro cum lectus ero eris erit, et pluraliter cum lecti erimus eritis erint, et ulteriore modo cum lectus fuero fueris fuerit, et pluraliter cum lecti fuerimus fueritis fuerint. infinitiuo modo numeris et personis tempore praesenti et praeterito imperfecto legi, praeterito perfecto et plusquamperfecto lectum esse uel fuisse, futuro lectum iri. participia trahuntur a uerbo passiuo duo, praeteriti temporis et futuri, praeteriti lectus, futuri legendus. actiui uerbi regulam neutrale uerbum sequitur, passiui commune et deponens.

DE ADVERBIO

aduerbium quid est? pars orationis, quae adiecta uerbo significationem eius explanat atque implet.

aduerbio quot accidunt? tria.

quae? significatio comparatio figura.

significatio aduerbiorum in quo est? quia sunt aut loci aduerbia aut temporis aut numeri aut negandi aut affirmandi aut demonstrandi aut optandi aut hortandi aut ordinis aut interrogandi aut similitudinis aut qualitatis aut quantitatis aut dubitandi aut personalia aut uocandi aut respondendi aut separandi aut iurandi aut eligendi aut congregandi aut prohibendi aut euentus aut comparandi.

da aduerbia loci. ut hic uel ibi, intus uel foris, illic uel inde.

da temporis. ut hodie nuper aliquando; numeri, ut semel bis; negandi, ut non; affirmandi, ut etiam quinni; demonstrandi, ut en ecce; optandi, ut utinam; hortandi, ut eia; ordinis, ut deinde; interrogandi, ut cur quare quamobrem; similitudinis, ut quasi ceu; qualitatis, ut docte pulchre; quantitatis, ut multum parum; dubitandi, ut forsitan fortasse; personalia, ut mecum tecum secum nobiscum uobiscum; uocandi, ut heus; respondendi, ut heu; separandi, ut seorsum; iurandi, ut edepol, ecastor, hercle, medius fidius; eligendi, ut potius immo; congregandi, ut simul una; prohibendi, ut ne; euentus, ut forte fortuitu; comparandi, ut magis uel tam.

comparatio aduerbiorum in quo est? in tribus gradibus comparationis, positiuo comparatiuo superlatiuo.

da aduerbium positiui gradus. ut docte; comparatiui, ut doctius; superlatiui, ut doctissime. magis doctius et tam doctissime non dicimus, quia magis et tam positiuo gradui tantum iungitur, licet ueteres dixerint tam magis et quam magis.

figurae aduerbiorum quot sunt? duae.

quae? simplex et composita, simplex, ut docte prudenter, composita, ut indocte imprudenter. aduerbia localia uel in loco sunt uel de loco uel ad locum. sed in loco et de loco eandem significationem habent, ut intus sum, intus exeo, foris sum, foris uenio. ad locum aliam significationem habent, ut intro eo, foras eo. de intus autem et de foris sic non dicimus, quo modo in foras uel ad foras.

DE PARTICIPIO

participium quid est? pars orationis partem capiens nominis, partem uerbi; nominis genera et casus, uerbi tempora et significationes, utriusque numerum et figuram.

participio quot accidunt? sex.

quae? genus casus tempus significatio numerus figura.

genera participiorum quot sunt? quattuor.

quae? masculinum, ut hic lectus, femininum, ut haec lecta, neutrum, ut hoc lectum, commune tribus generibus, ut hic et haec et hoc legens.

casus participiorum quot sunt? sex.

qui? nominatiuus, ut hic legens, genetiuus, ut huius legentis, datiuus, ut huic legenti, accusatiuus, ut hunc legentem, uocatiuus, ut o legens, ablatiuus, ut ab hoc legente.

tempora participiorum quot sunt? tria.

quae? praesens, ut legens, praeteritum, ut lectus, futurum, ut lecturus et legendus.

significationes participiorum in quo sunt? quia ab actiuo uerbo duo participia ueniunt, praesens et futurum, ut legens lecturus; a passiuo duo, praeteritum et futurum, ut lectus legendus; a neutro duo, sicut ab actiuo, praesens et futurum, ut stans staturus, a deponenti tria, praesens praeteritum et futurum, ut loquens locutus locuturus; a communi quattuor, praesens praeteritum et duo futura, ut criminans criminatus criminaturus criminandus.

numeri participiorum quot sunt? duo.

qui? singularis, ut hic legens, pluralis, ut hi legentes.

figurae participiorum quot sunt? duae.

quae? simplex, ut legens, composita, ut neglegens.

da declinationem participii. legens participium ueniens a uerbo actiuo temporis praesentis generis omnis numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui (accusatiui) et uocatiui, quod declinabitur sic: nominatiuo hic et haec et hoc legens, genetiuo huius legentis, datiuo huic legenti, accusatiuo hunc et hanc legente et hoc legens, uocatiuo o legens, ablatiuo ab hoc et ab hac et ab hoc legente uel legenti; et pluraliter nominatiuo hi et hae legentes et haec legentia, genetiuo horum et harum et horum legentium, datiuo his legentibus, accusatiuo hos et has legentes et haec legentia, uocatiuo o legentes et o legentia, ablatiuo ab his legentibus. lecturus lectura lecturum participia uenientia a uerbo actiuo temporis futuri generis masculini feminini et neutri numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quae declinabuntur sic: nominatiuo lecturus lectura lecturum, genetiuo lecturi lecturae lecturi, datiuo lecturo lecturae lecturo, accusatiuo lecturum lecturam lecturum, uocatiuo lecture lectura lecturum, ablatiuo ab hoc lecturo ab hac lectura ab hoc lecturo; et pluraliter nominatiuo lecturi lecturae lectura, genetiuo lecturorum lecturarum lecturorum, datiuo lecturis, accusatiuo lecturos lecturas lectura, uocatiuo lecturi lecturae lectura, ablatiuo ab his lecturis. lectus lecta lectum participia uenientia a uerbo passiuo temporis praeteriti generis masculini feminini et neutri numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quae declinabuntur sic: nominatiuo lectus lecta lectum, genetiuo lecti lectae lecti, datiuo lecto lectae lecto, accusatiuo lectum lectam lectum, uocatiuo lecte lecta lectum, ablatiuo ab hoc lecto ab hac lecta ab hoc lecto; et pluraliter nominatiuo lecti lectae lecta, genetiuo lectorum lectarum lectorum, datiuo lectis, accusatiuo lectos lectas lecta, uocatiuo lecti lectae lecta, ablatiuo ab his lectis. legendus legenda legendum participia uenientia a uerbo passiuo temporis futuri generis masculini feminini et neutri numeri singularis figurae simplicis casus nominatiui et uocatiui, quae declinabuntur sic: nominatiuo legendus legenda legendum, genetiuo legendi legendae legendi, datiuo legendo legendae legendo, accusatiuo legendum legendam legendum, uocatiuo legende legenda legendum, ablatiuo ab hoc legendo ab hac legenda ab hoc legendo; et pluraliter nominatiuo legendi legendae legenda, genetiuo legendorum legendarum legendorum, datiuo legendis, accusatiuo legendos legendas legenda, uocatiuo legendi legendae legenda, ablatiuo ab his legendis.

DE CONIVNCTIONE

coniunctio quid est? pars orationis adnectens ordinansque sententiam.

coniunctioni quot accidunt? tria.

quae? potestas figura ordo.

potestas coniunctionum quot species habet? quinque.

quas? copulatiuas disiunctiuas expletiuas causales rationales:

da copulatiuas. et que at atque ac ast.

da disiunctiuas. aut ue uel ne nec neque.

da expletiuas. quidem, equidem, saltim, uidelicet, quamquam, quamuis, quoque, autem, porro, porro autem, tamen.

da causales. si, etsi, etiamsi, si quidem, quando, quando quidem; quin, quin etiam, quatinus, sin, seu, siue, nam, namque, ni, nisi, nisi si, si enim, etenim, ne, sed, interea, licet, quamobrem, praesertim, item, itemque, ceterum, alioquin, praeterea.

da rationales. ita, itaque, enim, enimuero, quia, quapropter, quoniam, quoniam quidem, quippe, ergo, ideo, igitur, scilicet, propterea, idcirco.

figurae coniunctionum quot sunt? duae.

quae? simplex, ut nam, composita, ut namque.

ordo coniunctionum in quo est? quia aut praepositiuae coniunctiones sunt, ut ac ast, aut subiunctiuae, ut que autem, aut communes, ut et igitur ergo.

DE PRAEPOSITIONE

praepositio quid est? pars orationis quae praeposita aliis partibus orationis significationem earum aut complet aut mutat aut minuit.

praepositioni quot accidunt? unum.

quid? casus tantum.

quot? duo.

qui? accusatiuus et ablatiuus.

da praepositiones casus accusatiui. ad apud ante aduersum cis citra circum circa contra erga extra inter intra infra iuxta ob pone per prope secundum post trans ultra praeter propter supra usque penes.

quo modo? dicimus enim ad patrem, apud uillam, ante aedes, aduersum inimicos, cis renum, citra forum, circum uicinos, circa templum, contra hostem, erga propinquos, extra terminos, inter naues, intra moenia infra tectum, iuxta macellum, ob augurium, pone tribunal, per parietem, prope fenestram, secundum fores, post tergum, trans ripam, ultra fines, praeter officium, propter rem, supra caelum, usque Oceanum, penes arbitros.

da praepositiones casus ablatiui. a ab abs cum coram clam de e ex pro prae palam sine absque tenus.

quo modo? dicimus enim a domo, ab homine, abs quolibet, cum exercitu, coram testibus, clam custodibus, de foro, e iure, ex praefectura, pro clientibus, prae timore, palam omnibus, sine labore, absque iniuria, tenus pube, quod nos dicimus pube tenus.

da utriusque casus praepositiones. in sub super subter.

in et sub quando accusatiuo casui iunguntur? quando uel nos uel quoslibet in locum ire isse ituros esse significamus.

quando ablatiuo? quando uel nos uel quoslibet in loco esse fuisse futuros esse significamus. in accusatiui casus, "itur in antiquam siluam"; in ablatiui casus, "stans celsa in puppi"; sub accusatiui casus, "postesque sub ipsos nituntur gradibus"; sub ablatiui casus, "arma sub aduersa posuit radiantia quercu".

super quam uim habet? ubi locum significat, magis accusatiuo casui seruit quam ablatiuo; ubi mentionem alicuius facimus, ablatiuo tantum, ut "multa super Priamo rogitans".

in quam uim habet? etiam tum accusatiuo casui seruit, cum significat contra, ut in adulterum, in desertorem.

subter quam uim habet? eandem quam superiores ad locum et in loco significantes.

quae praepositiones sunt quae dictionibus seruiunt et separari non possunt? di dis re se am con.

quo modo? dicimus enim diduco distraho recipio secubo amplector congredior.

quae sunt quae coniungi non possunt? apud et penes.

quae coniunguntur et separantur? reliquae omnes.

DE INTERIECTIONE

interiectio quid est? pars orationis significans mentis affectum uoce incondita.

interiectioni quid accidit? tantum significatio.

significatio interiectionis in quo est? quia aut laetitiam significamus, ut euax, aut dolorem, ut heu, aut admirationem, ut papae, aut metum, ut attat, et siqua sunt similia.

De Laude Matrimonii ab Erasmo

 

DECLAMATIO IN GENERE SVASORIO DE LAVDE MATRIMONII ERASMI ROT.

           Quanquam pro tua singulari sapientia, ipse abunde per te sapis affinis iucundissime, nec alienis eges consiliis, tamen hoc uel ueteri nostrae amicitiae, quae ab ipsis prope cunabulis una cum aetate nobis accreuit, uel tuis summis in me ofhciis, uel arctissimae denique affinitati debere me putaui, si is esse uellem, quem tu me semper existimasti uirum et amicum et gratum, ut id quod ad tuam tuorumque salutem ac dignitatem plurimurn interesse iudicassem, te libenter ac libere admonerem. Aliena nonnunquam rectius quam nostra perspicimus. Tuum consilium meis in rebus persaepe sum secutus, neque minus felix mihi comperi quam erat amicum. Nunc si uicissim in tuis meum sequi uoles, futurum arbitror ut neque me suasisse, neque te poeniteat paruisse.

          Cenauit apud me sexto Mus Apriles, cura in uilla montana essem, Antonius Baldus, homo, ut scis, tuarum rerum studiosissimus, generique tuo iam inde ab initio coniunctissimus. Triste plenumque lachrymarum conuiuium. Nunciabat mihi magno utriusque dolore, maitrem tuam, foeminam integerrimam, e uiuis concessisse; sororem tuam luctu ac desiderio uictam, sterilitati dicatarum uirginum choro asscriptam esse, ad te unum spem stirpis tuae redisse, amicos summo consensu tibi puellam summo genere natam, forma praestanti, optime moratam, postremo tui amantissimam, summa cum dote obtulisse; te uero nescio qua seu doloris impotentia, seu religione, ita celibatum decreuisse ut nec generis studio, nec sobolis amore, nec amicorum ullis, aut monitis, aut precibus, aut lachrymis abduci possis a sententia.

           Tu tamen uel me autore, menteur istam mutabis, et celibatu relicto, sterili ac parum humano uitae instituto, sanctissimo coniugio indulgebis. Qua in te neque tuorum charitatem, quae tamen alioquin animum tuum uincere debebat, neque autoritatem quicquam mihi prodesse cupio, nisi clarissimis rationibus ostendero id fore tibi longe tutu honestius, tutu utilius, tum iucundius, quid quod etiam hoc tempore necessarium.

          Nam primum hac in re, si te honesti ratio mouet, quae apud probos uiros plurimum ualere debet, quid matrimonio honestius, quod ipse Christus honestauit, qui nuptiis una cum matre, non solum interesse dignatus est, uerumetiam nuptiale conuiuium miraculorum suorum primitiis consecrauit? Quid sanctius, quod ipse rerum parens instituit, adiunxit, sanctificauit, quod ipsa sanxit natura? Quid eo laudabilius, quod qui reprehendit hereseos damnetur? Quid aequius quam id reddere posteris, quod ipsi a maioribus accepimus? Quid inconsyderatius quam id sanctimoniae studio, perinde ut prophanum fugere, quod deus ipse totius sanctimoniae fons ac parens sanctissimum haberi uoluit? Quid inhumanius quam hominem ab humanae conditionis legibus abhorrere? Quid ingratius quam id negare maioribus, quod ipse nisi a maioribus accepisses ne esses quidem qui negare posses? Quod si matrimonii quaerimus autorem, non a Lycurgo, non a Mose, non a Solone, sed ab ipso summo rerum omnium opifice conditum et institutum est, ab eodem et laudatum, ab eodem honestatum consecratumque. Siquidem initio cum hominem e limo finxisset, miseram prorsus et inamoenam eius uitam fore intellexit, nisi sociam Euam adiungeret. Quare uxorem non e luto illo quo uirum, sed ex Adae cratibus eduxit, quo prorsus intelligeremus nihil nobis uxore charius esse debere, nihil coniunctius, nihil tenacius adglutinatum. Idem ille post diluuium mortalium generi reconciliatus hanc primam legem prouulgasse legitur, non uti celibatum amplecterentur, sed ut crescerent, ut multiplicarentur, ut terram implerent. At quo pacto, nisi coniugio darent operam? Et ne hic uel Mosaicae legis libertatem, uel tempestatis illius necessitatem causemur, quid aliud sibi uult illud in Euangelicis quoque literis repetitum comprobatumque Christi suffragium? Propter hoc, inquit, relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae. Quid parentum pietate sanctius? At huic tamen coniugalis praefertur fides. Quo autore? Nempe Deo. Quo tempore? Non Iudaismi tantum, sed Christianismi quoque. Iam si caetera sacramenta, quibus Ecclesia Christi potissimum nititur, religiosa quadam ueneratione coluntur, quis non uidet huic plurimum religionis deberi, quod et a Deo, et primum omnium est institutum? Et caetera quidem in terris, hoc in Paradiso, caetera ad remedium, hoc ad consortium felicitatis, caetera naturae collapsae surit adhibita, unum illud conditae datum est. Si leges a mortalibus institutas sanctas habemus, non erit coniugii lex sanctissima, quam ab eodem accepimus, a quo et uitam, quae una prope cum ipso hominum genere nata est?

          Denique ut legem exemplo confirmaret, adole1scens, ut dictum est, ad nuptiale conuiuium uocatus, una cum matre libens adfuit, nec adfuit modo, uerumetiam prodigioso munere cohonestauit, haud alibi miraculorum suorum initium auspicatus. Cur igitur, inquies, Christus ipse a coniugio abstinuit? Quasi uero non plurima sint in Christo, quae mirari potius quam imitari debeamus, sine patte natus, sine parentis dolore processit, clauso monumento prodiit. Quid in eo non supra naturam? Sint haec illi propria, nos intra naturae legem uiuentes, suspiciamus illa quae supra naturam surit. Sed e uirgine nasci uoluit. E uirgine quidem, sed coniugata. Virgo mater Deum decebat; coniugata nobis quid esset agendum significauit. Virginitas eam decebat, quae caelestis afl3atu numinis illibata pareret illibatum. Sed Ioseph sponsus nobis casti coniugii leges commende. Qui magis coniugalem societatem potuit commendare, quam quod arcanam illam, et angelicis quoque mentibus stupendam, diuinae naturae cum humano corpore animaque coniunctionem; quod ineffabilem illum et aeternum in ecclesiam suam amorem declarare uolens, se sponsumillius,illam sponsam suam appelle? Magnum, inquit Paulus, matrimonii sacraznentum est, in Christo et in Ecclesia. Si qua fuisset in rerum natura sanctior copula, si quod foedus religiosius quam coniugium, profecto ab eo sumpta fuisset imago. Quid simile usquam de caelibatu legis in arcanis literis? Honoranduzn connubiuzn, et thorus immaculatus praedicatur, celibatus ne nominatur quidem.

          lam uero Mosaica lex sterile coniugium execratur, atque ob id a communibus aris quosdam submotos legimus. Quamobrem tandem? nempe ideo quod tanquam inutiles, et sibi duntaxat uiuentes, populum nulla sobole augerent. Quod si lex damnat sterile matrimonium, caelibes multo amplius damnauit. Si natura poenam non effugit, ne uoluntas quidem effugiet. Si damnantur quorum uoluntati natura defuit, quid commerentur ii, qui ne operam quidem dederunt ne steriles essent?

          Hebraeorum leges hoc honoris habebant matrimonio, ut qui sponsarn duxisset, eodem anno non cogeretur in bellum exire. Periclitatur ciuitas, nisi sint qui eam armis tueantur. At certum exitium est, nisi sint qui coniugii beneficio iuuentutem, semper mortalitate deficientem sufficiant. Quia et Romanae leges eos qui caelibes essent damno etiam mulctabant, a reipublicae muneribus secludebant. At qui liberis rempublicam auxissent, eis tanquam bene meritis praemium e publico statuebant. Argumento est ius trium liberorum, ne caetera persequar. Lycurgus leges tulit, ut qui uxores non ducerent, hi et aestate arcerentur a ludis ac spectaculis, hyeme uero nudi forum circuirent, seque execrati iusta pati dicerent, quod legibus non paruissent.

          Iam uis scire quantum matrimonio tribuerit antiquitas, uiolati matrimonii poenam perpende. Graeci quondam uiolatum matrimonii ius decenni bello uindicandum censuerunt. Ad haec non Romanis modo, uerumetiam et Hebraeis et Barbaricis legibus, adulteris pena capitalis statuebatur. Furem quadrupli poena absoluebat, adulterii scelus securis expiabat. Apud Hebraeos autem populi manibus lapidabatur, qui id uiolasset, sine quo populus non esset. Nec hoc contenta legum seueritas, illud etiam permisit, deprehensum adulterum sine iudicio, sine legibus confodere, nimirum id donans dolori maritali, quod grauate concedit uim a capite propellenti, quasi ledat atrocius, qui coniugem adimat quam qui uitam. Profecto sanctissimam quandam rem coniugium uideri necesse est, quod uiolatum humano sanguine sit expiandum, cuius poena, nec leges nec iudicem expectare cogitur, quod ius nec in parricidio est. Sed quid de scriptis legibus agimus? Naturae haec lex est, non in tabulis aereis exarata, sed animis nostris penitus insita, cui qui non paret, ne homo quidem sit existimandus, nedum bonus ciuis. Nam si, ut Stoici homines acutissimi disputant, recte uiuere, est naturae ductum sequi, quid tam naturae consentaneum quam matrimonium? Nihil enim tam a natura, non hominibus modo, uerumetiam reliquo animantium generi insitum est, quam ut suam quodque speciem ab interitu uindicet, et propagatione posteritatis, tanquam immortalem efficiat. Quod sine coniugali coniunctione fieri non posse quis ignoret? Turpissimum auteur uidetur, muta pecora naturae parere legibus, homines Gigantum more naturae bellum indicere. Cuius opus si oculis haud cecutientibus inspiciamus, intelligemus in omni rerum genere coniugii speciem quandam inesse uoluisse. Omitto enim iam de arboribus, in quibus Plinio autore certissimo, adeo manifesto sexus discrimine coniugium inuenitur, ut nisi marita arbor in foeminas circunstantes ramis incumbat, tanquam concubitu, hae plane steriles mansurae sint. Taceo de gemmis, in quibus sexum inueniri scripsit idem autor, at non solus. Nonne ita res cunctas uinculis quibusdam connexuit, ut aliae aliis egere uideantur? Quid caelum perpetuo motu uersabile, nonne dum tellurem omnium parentem subiectam, uario rerum genere foecundat, uelut infuso semine, mariti fungitur officio? Sed singula percurrere nimis longum arbitror. Quorsum autem haec spectant? eo uidelicet, ut intelligamus coniugali societate et constare et contineri 1 omnia, sine ea dissolui, interire, collabi cuncta. Fingunt ueteres illi ac sapientissimi poetae, quibus studium fuit philosophiae praecepta fabularum inuoluchris tegere, Gigantes anguipedes terrae filios, extructis in caelum montibus bellum superis intulisse. Quid haec sibi uult fabula? Nimirum immanes quosdam ac feros homines et obscuros, a coniugali concordia uehementer abhorruisse, eoque fulmine praecipitatos, hoc est, funditus interisse, cum id uitarent, quo solo constat humani generis incolumitas. At iidem Orpheum poetam ac citharedum saxa durissima cantu mouisse commemorant. Quid signifcantes? Nempe uirum et sapientem et facundum, homines saxeos et ferarum ritu uiuentes, a uago concubitu prohibuisse, atque ad matrimonii sanctissimas leges adduxisse. Apparet igitur qui connubii amore non tangitur, eum non hominem, sed saxum uideri, hostem naturae, numini rebellem, suapte stulticia sibi perniciem accersere.

          Age uero, quandoquidem in fabulas minime fabulosas incidimus, idem Orpheus, cum apud inferos Plutonem ipsum manesque permouit ut Euridicen suam liceret abducere, quid aliud poetas cogitasse putamus quam ut nobis coniugalem amorem commendarent, qui apud inferos quoque sanctus ac religiosus haberetur? Eodem pertinet quod antiquitas coniugio Iouem Gamelium praefecerat, Iunonem pronubam, Lucinam, quae parturientibus adesset: superstitiose quidem errans in deorum nominibus, at non errans in hoc quod matrimonium rem sacram ac dignam, quae diis curae sit, iudicarit. Diuersi quidem apud diuersos populos ac nationes, ritus legesque fuere. Nulla unquam gens tam fuit barbara, tam ab humanitate omni aliena, apud quam coniugii nomen non sanctum, non uenerandum sit habitum. Hoc Thrax, hoc Sarmata, hoc Indus, hoc Graecus, hos Latinus, hoc uel extremus orbis Anglus, aut si qui sint his quoque semotiores, religiosum habuit. Quid ita? quia necesse est omnibus esse commune, quod communis hominum parens inseuit, et adeo penitus inseuit, ut huius rei sensus non solum ad turtures et columbos, uerumetiam ad immanissimas feras pertingat, siquidem leones in uxorem mites sunt. Pro catulis dimicant tigrides. Asinos per obstantes ignes agit prolis tuendae pietas. Atque hoc sane ius naturae uotant, ut efficacissimum, ita latissime patens. Vt igitur diligens cultor non est, qui praesentibus rebus contentus, arbores adultas satis quidem accurate tractat, caeterum neque propagandi neque inserendi curam agit, propterea quod necesse est, paucis annis eos hortos quantumuis diligenter excultos interire, ita parum diligens in Republica ciuis censendus, qui praesenti turba contentas, de propaganda ciuium multitudine non cogitat. Nemo igitur unquam egregius ciuis habitus est, qui non liberis gignendis recteque instituendis operam dederit. Apud Hebraeos et Persas laudi in primis erat quam plurimas habere uxores, tanquam ci patria plurimum deberet, qui eam numerosissima sobole locupletasset.

          Num tu Abraham ipso sanctior uideri studes? Is pater multarum gentium non esset appellatus, idque Deo auspice, si uxoris contubernium refugisset. Num tu Iacob religiosior haberi quaeris? Is Rachelis amplexus tam diuturna seruitute, redimere non dubitauit. Num Solomone sapientior? At quantum ille uxorum gregem domi aluit? Num Socrate castior, qui Xantippen foeminam etiam morosam domi pertulisse legitur, non tam ut ille suo more iocabatur, quo domi disceret tolerantiam, sed ne in naturae officio claudicasse uideretur? Intellexit enim uir unus, Apollinis oraculo sapiens iudicatus, bac lege se genitum, ad hanc natum, hoc se debere naturae. Nam si recte a ueteribus philosophis dictum est, si non temere a nostris theologis comprobatum, si merito, uelut adagionis uice ubique decantatum, neque deum neque naturam quicquam frustra facere, car haec membra tribuit, car hos stimulos, hanc gignendi uim addidit, si coelibatus laudi ducitur? Si quis te magnifico munere donaret, arcu, ueste, aut gladio, indignus accepto uideberis, si uti eo aut noles, aut nescies. 1 Cum caetera omnia tanta ratione sint constituta, haud uerisimile uideri debet, bac una in re naturam dormitasse.

          Nec audio qui mihi dicat foedam illam pruriginem et Veneris stimulos non a natura, sed peccato profectam. Quid tam dissimile ueri? Quasi uero matrimonium, cuius munus sine his stimulis peragi nequit, non culpam precesserit. Iam in caeteris animantibus unde illi stimuli? an a natura an peccato? Mirum ni a natura. Postremo nos imaginatione foedum reddimus, quod suapte natura pulchrum ac sanctum est. Alioqui si res non opinione uulgi, sed ipsa natura uelimus expendere, qui minus foedum est brutorum animantium more edere, mandere, concoquere, excernere, dormire, quam licita permissaque Venere uti? At uirtuti potius quam naturae parendum, perinde quasi uirtus sit ulla dicenda, quae cum natura pugnet, unde nisi proficiscatur, ne esse quidem poterit, quae cultu et disciplina perficiatur. Sed apostolorum te institutum delectat, qui et ipsi caelibatum sunt secuti, et alios ad id uitae genus sunt cohortati. Imitentur sane apostolos uiri apostolici, quorum cum sit muneris et docere et instituere plebem, non queunt simul et gregi et uxori satisfacere, quanquam et apostolis uxores fuisse constat. Episcopis caelibatum concedamus. Quid tu apostolicum institutum sequeris, ab apostolico munere longe alienissimus, homo nimirum et prophanus et priuatus? Illis hoc ueniae datum est, ut uacent a coniugii munere, quo magis uacaret copiosiorem prolem Christo gignere. Sit istud sacerdotum ac monachorum priuilegium, quos apparet in Essenorum institutum successisse. Tui status alia ratio est. At ipse Christus, inquies, beatos pronunciauit, qui sese castrarunt ob regnum Dei. Non reiicio autoritatem, sed sententiam interpretor. Primum arbitror hoc Christi dogma ad ea tempora potissimum pertinere, quibus oportebat ecclesiasten ab omnibus mundi negotiis quam maxime expeditum esse. Cursitandum erat per omnes terras, imminebat undique persecutor. Nunc is est rerum ac temporum status ut nusquam reperias minus inquinatam morum integritatem quam apud coniugatos. Exaggerent quantumlibet suum institutum monachorum ac uirginum examina, iactent quantum uolent ceremonias cultusque suos, quibus potissimum inter cacteros eminent: sanctissimum uitae genus est, pure casteque seruatum coniugium. Praeterea non is sese castrat, qui uiuit caelebs, sed qui caste sancteque colit coniugii munus. Arque utinam uere castrati sint, quicunque suis uiciis magnificum castrationis praetexunt titulum sub umbra castitatis turpius libidinantes. Neque enim mei pudoris esse puto, commemorare in quae dedecora saepe prolabantur qui naturae repugnant. Postremo ne praecipit quidem Christus ulli coelibatum, at idem diuortium palam interdicit. Mihi sane uidetur, non pessime consulturus rebus ac moribus hominum, qui sacerdotibus quoque ac monachis, si res ita ferat, ius indulgeat coniugii. Sed diuina quaedam res est, angelica res est uirginitas, at humana quaedam res est coniugium. Ego nunc homo loquor homini. Laudanda quidem res est uirginitas, at ita si non haec laus ad quam plurimos transferatur. Quam si uulgo usurpare homines incipiant, quid uirginitate dici cogitariue possit exitialius? Tum si in caeteris maxime laudem mereatur uirginitas, in te certe reprehensione carere non potest, per quem stabit quo minus optimum illud genus et immortalitate cum primis dignum oblitteretur. Postremo i minimum abest a uirginitatis laude, qui ius illibatum coniugii seruat, qui uxorem gignendae proli, non libidini habet. Si frater fratris sine liberis defuncti semen excitare iubetur, tu uniuersi tui generis spem interire sines, praesertim cum ad te unum reciderit? Neque uero me clam est, magnis uoluminibus priscorurn patrum decantatas uirginitatis laudes, quorum Hieronymus adeo miratur eam, ut non multum absit a contumelia matrimonii et ab episcopis orthodoxis ad palinodiam inuitaretur. Verum donetur hic ardor illis temporibus, nunc optarim ut isti qui passim sine delectu ad caelibatum ac uirginitatem adhortantur aetatem, quae sibi nondum est nota, hoc operae collocarent in describenda imagine casti purique matrimonii. Atqui his ipsis quibus tantopere placet uirginitas, non displicet bellum aduersus Turcarum gentem, qui numero tot partibus nos superant, quorum si rectum est iudicium, consequetur ut in primis rectum et honestum habeatur, pro uirili liberis gignendis operam dare et iuuentutem in belli usum sufficere. Nisi forte bombardas, tela, naues, ad hoc bellum apparandas putant, uiris opus esse non putant. lidem probant ut ethnicorum parentes ferro trucidemus, quo liceat filios etiam inscientes baptizare. Id si uerum est, quanto mitius est idem efficere coniugiorum ofhcio. Quare si quid honestum, si pietas, si religio, si officium, si uirtus te mouet, cur ab eo abhorres quod Deus instituit, natura sanxit, ratio suadet, diuinae pariter et humanae literae laudant, leges iubent, omnium gentium consensus approbat, ad quod optimi cuiusque exemplum adhortatur? Quod si pleraeque res etiam acerbae uiro bono surit expetendae, non alio nomine quam quod honestae surit, matrimonium profecto multo maxime expetendum, de quo quis dubitare possit plusne habeat honestatis an uoluptatis? Quid enim dulcius quam cum ea uiuere cum qua sis non beneuolentiae modo, uerumetiam corporum mutua quadam communione arctissime copulatus? Si magnam quandam animi delectationem ex reliquorum necessariorum beneuolentia capimus, quam dulce imprimis sit habere qui cum animi tui secretos affectus communices, qui cum perinde ut tecum loquaris, cuius fidei te tuto committas, qui tuas fortunas suas esse ducat, quid tu credis habere felicitatis mariti uxorisque coniunctionem, qua nulla possit in rerum natura inueniri, neque maior neque firmior? Cum caeteris enim amicis animorum duntaxat beneuolentia coniungimur, cum uxore et summa charitate et corporum permutatione, et sacramenti foedere, et fortunarum omnium societate copulamur. Praeterea in caeteris amiciciis quanta simulatio? quanta perfidia? Saepe ii quos nostri amantissimos existimauimus, sicut hyrundines exacta aestate deuolant, ita fortuna reflante deficiunt. Nonnunquam recentior amicus ueterem eiicit. 1 Paucos audiuimus, quorum fides usque ad uitae finem constiterit, uxoria charitas non perfidia corrumpitur, nulla simulatione obscuratur, nulla rerum mutatione conuellitur, denique sola morte, imo ne morte quidem distrahitur. Illa parentum, illa sororum, illa fratrum pietatem, tui mmrte contemnit, te unum respicit, ex te pendet, tecum emori cupit. Res est? habes quae tueatur, habes quae augeat. Non est? habes quae quaerat. Si res secundae sint, duplicatur felicitas; sin aduersae, erit quae te consoletur, quae assideat, quae inseruiat, quae tuum malum suum esse cupiat. An tu uoluptatem ullam cum hac tanta coniunctione conferendam cerises? Si domi agis, adest quae solitudinis taedium depellat; si foris, est quae discedentem osculo prosequatur, absentem desyderet, redeuntem laeta excipiat. Dulcis iuuentae tuae sodalis, gratum senectutis solacium. Natura homini quidem dulcis est uel quaeuis societas, quippe quem ad beneuolentiam atque amicitiam genuit. Haec igitur quomodo non erit dulcissima, in qua nihil non commune est? Contra autem, si feras quoque solitudinem horrere, societate delectari uidemus, mea sententia, ne homo quidem sit existimandus, qui ab hac societate omnium et honestissima et iucundissima abhorreat. Quid enim eo homine odiosius, qui tanquam sibi uni natus, sibi uiuat, sibi quaerat, sibi parcat, sibi sumptum faciat, neminem amet, ametur a nemine? An non istiusmodi portentum dignum censebitur, quod cum Timone illo ex uniuerso hominum contubernio in medium mare proiiciatur? Neque hic ausim illas tibi uoluptates proponere, quibus cum natura nihil uoluerit esse homini dulcius, nescio tamen quo pacto a magnis ingeniis dissimulantur potius quam contemnuntur. Quanquam quis adeo seuero, ne dicam stupido, sit natus ingenio, qui eiusmodi uoluptatum genere non capiatur, praesertim si citra numinis, aut hominis offensam, citra famae detrimentum possit contingere? Equidem eum non hominem, sed plane saxum dixerim, etiam si minima bonorum quae habet coniugium pars est ea corporum uoluptas. Sed fac te istam ut uiro indignam contemnere, quanquam ne uiri quidem uocabulum sine his meremur; ponantur, si uis, inter extrema coniugii commoda: iam quid casto amore esse potest amabilius, imo quid sanctius atque honestius? Accrescit interim dulcis afhnium turba, duplicatur parentum, fratrum, sororum, nepotum numerus.

          Natura enim unam duntaxat matrem, unum patrem tribuere potest. Coniugio pater alter, altera mater accedit, qui te, ut cui sua uiscera commiserint, singulari pietate non prosequi non possunt. Iam uero quanti illud aestimabis, ubi pulcherrima coniunx pulchra faciet te prole parentem? Vbi quis tibi paruulus aula luserit Aeneas, qui tuos, tuaeque coniugis uultus referat, qui te blanda balbutie patrem appellitet? Iam accesserit coniugali charitati uinculum adamantinum, quod ne mors quidem ipsa queat abrumpere. Felices, inquit Flaccus noster, ter et amplius, Ouos irrupta tenet copula, nec malis Diuulsos queremoniis, Suprema citius soluet angor die. Habes qui senectutem tuam oblectent, qui oculos claudant, qui iusta persoluant, in quibus renatus uidearis, quibus superstitibus tu ne occidisse quidem puteris. Non abeunt ad alienos haeredes, quae tibi parasti. Ita tanquam omnibus perfuncto, ne mors quidem ipsa acerba uideri poterit. Omnibus, uelimus nolimus, senectus imminet. Hac ratione natura prospexit ut in liberis ac nepotibus repubescamus. Quis enim grauiter ferat senectutem, ubi suos uultus, quos adolescens gessit, in filio conspexerit? Mors omnibus parata est, at hac una uia uelut immortalitatem quandam meditatur naturae prouidentia, dum sic aliud ex alio propage, ut ueluti cum planta arbore excisa repullulat, nec interisse uideatur, qui prole relicta moritur.

          At minime me fugit quid inter haec obmurmures. Beata res est coniugium, si omnia secunda eueniant, sed quid si morosa contingat uxor? quid si impudica? quid si liberi impii proueniant? Occurrent animo tuo exempla eorum quibus coniugium exitium attulerit. Exaggera quantum potes, sed tamen hominum ista uicia fuerint, non coniugii. Crede mihi, non solet nisi malis maritis 1 mala uxor contingere. Adde quod tibi in manu est, ut bonam eligas. Quid si corrumpatur? A malo quidem marito uxor bona corrumpi potest; a bono mala corrigi consueuit. Falso uxores accusamus. Nemo, si quid mihi credis, unquam nisi suo uicio improbam uxorem habuit. Iam ex bonis parentibus, ferme similes nascuntur liberi, quanquam et hi utcunque nati, fere tales euadunt quales illos finxeris institutione. Iam uero non est quod zelotypiam metuas. Iste stulte amantium morbus est, castus ac legitimus amor zelotypiam nescit. Quid tibi tragoediae in mentem ueniunt? Haec maritum adultera securi percussit, haec ueneno sustulit, illa morum odio ad mortem adegit. Cur non potius Tiberii Gracchi Cornelia succurrit? Cur non Alcestis non optimi mariti coniunx optima? Cur non occurrit uel Iulia Pompeii, uel Catonis Portia? Cur non aeterno nomine digna Arthemisia? Cur non Hypsicratea Mithridatis Pontici regis uxor? Cur non Terciae Aemiliae comitas in mentem uenit? Cur non Turiae fides? Cur non Lucretia, Lentulaque succurrit? Cur non Arria illa a Plinio celebrata? Cur non innumerae aliae, quarum et pudicitia et fides in maritos ne morte quidem potuit immutari. Rara, inquis, auis in terris, mulier proba. Et tu rara uxore dignum te finge. Mulier, inquit sapiens ille, bona, parc bona. Aude tuis moribus dignam sperare. Plurimum in hoc situm est quam deligas, quomodo fingas, qualem ipse te illi praebeas. Sed dulcior est, inquies, libertas. Quisquis uxorem accipit, compedes accipit, quas sola mors possit excutere. Quid autem dulce esse homini soli possit? Si dulcis est libertas, sociam asciscendam censeo, qua cum bonum istud tibi commune esse uelis, quanquam quid ista seruitute liberius, ubi ita uterque alteri obnoxius est, ut neuter manumitti uelit? Astrictus es ei, quem in amicitiam recipis. At hic nemo libertatem ademptam clamitat. At uereris ne liberis morte absumptis, orbus in luctum incidas. Si orbitatem times, ob id ipsum ducenda uxor est, quae sola hoc praestare potest, ne simus orbi. Sed quid tu tam diligenter, imo anxie, omnia matrimonii incommoda disquiris, quasi caelibatus nihil habeat incommoda? Quasi uero ulla sit uita mortalium, quae non sit omnibus fortunae subiecta casibus. E uita migret oportet, qui nihil incommoda ferre uelit. Quod si ad caelestem illam uitam respicias, mors haec hominum uita est, haud uita dicenda. Sin intra humanam conditionem animum contineas, nihil est coniugali uita neque tutius neque tranquillius neque iucundius neque amabilius neque felicius.

Sed quid nos de honesto ac iucundo disputamus, cum non utilitas modo suadeat, uerumetiam necessitas ad coniugium impellat? Tolle matrimonium, perpaucis annis uniuersum hominum genus funditus intereat necesse est. Xerxen illam Persarum regem, cum ex aedito loco ingentem illam hominum multitudinem intueretur, lachrymas non tenuisse dicunt, quod ex tot hominum milibus, post annos sexaginta, nullus omnino superfuturus esset. Cur quod ille de suis copias intellexit, non etiam de uniuerso hominum genere perspicimus? Sublato coniugio, quotusquisque ex tot regionibus, prouinciis, regnis, urbibus, cetibus post centum annos supererit? Eamus nunc, et caelibatum miremur, qui aeternam sit generi nostro cladem allaturus. Quae pestis aut lues a superis aut inferis immitti possit nocentior? Quid ab ullo diluuio timeri possit acerbius? Quid tristius expectetur, etiamsi Phaethonteum redeat incendium? At ex huiusmodi quidem tempestatibus multa relinqui solent incollumia, ex caelibatu nihil reliqui fieri potest. Videmus quantum morborum agmen, quot casuum discrimina, noctes diesque hominum paucitati insidientur, quot pestis absumit, quot absorbet mare, quot Mauors abripit. Taceo enim de quotidianis mortibus. Circumuolat undique mors. ruit, rapit, properat quantum potest genus nostrum extinguere, et nos celibatum miramur, coniugium fugimus? Nisi forte placet Essenorum institutum, aut Dulopolitarum, quorum gentem facinorosorum nunquam deficiens numerositas propage. Num expectamus ut luppiter aliquis nos eodem munere donet quod apibus tribuisse dicitur, ut sine concubitu fetificemus, et posteritatis semina a flosculis ore legamus? An uero postulamus, ut sicut e louis cerebro Mineruam prognatam poetae fabulantur, ita nobis e capite liberi exiliant? An denique ut iuxta ueterum fabulas, e terra, e saxis proiectis, e duris arborum truncis homines producantur? E terme gremio permulta sine nostro cultu enascuntur. Plantulae sub ombra matris saepe pullulascunt, at homini hanc unam propagandi uiam natura esse uoluit, ut mutua mariti uxorisque opera mortalium genus ab interitu uindicaretur, quod si fugiant tuo exemplo mortales, ne ista quidem, quae tu miraris, esse poterunt. Caelibatum miraris, suspicis uirginitatem? At nec caelibes erunt nec uirgines, si coniugii usum sustuleris. Cur igitur praelata est uirginitas? cur honorata, si exitium adfert mortaliums? Laudata est, sed pro tempore, sed in paucis. Voluit enim Deus hominibus caelestis illius uitae tanquam imaginem quandam et simulachrum ostendi, ubi neque nubent ullae neque nuptum dabunt ulli. Sed ad exemplum paucitas idonea est, multitudo inutilis. Vt enim non omnes agri, quanquam feraces, ad usum uitae seruntur, sed pars negligitur, pars oculis pascendis colitur. At patitur hoc ipsa rerum copia, in tanta aruorum amplitudine, exiguam partem sterilem relinqui. Verum si nulli serantur, quis non uideat nobis ad glandes fore redeundum? Ita caelibatus in tanta hominum multitudine, in paucis quidem laudem habet, in omnibus summam reprehensionem habiturus. Nam si maxime in aliis sit uirtutis nomen habitura uirginitas, in te certe uiciosa fuerit. Caeteri enim puritati studuisse uidebuntur, tu generis parricida iudicaberis, quod cum honesto coniugio propagare potueris, turpi caelibatu passus sis interire. Liceat e numerosa sobole uirginem Deo consecrare. Rustici frugum primitias superis immolant, non uniuersum prouentum, at te unum stirpis tuae reliquias esse memineris oportet. Nihil autem refert uirum occidas an seruare recuses, qui a te uno seruari et poterat, et facile poterat. At sororis exemplum te ad caelibatum adhortatur. At ista uel una te potissimum debebas a caelibatu deterreri. Generis enim spem, quae prius utrisque erat communis, nunc totam ad te unum reuolutam intelligis. Detur haec uenia sexui, detur aetati, puella dolore uitaa peccauit, stultarum muliercularum aut stultarum monachorum impulsu sese praecipitem dedit. Tu maior natu, uirum te esse memineris necesse est. Illa maioribus suis commori uoluit, tu ne moriantur operam dabis. Soror subduxit sese officio, tu duorum tibi partes obeundas esse cogita. Non dubitarunt filiae Loth cum patre temulento rem habere, satius esse iudicantes nefario etiam incestu generi consulere quam pati interire. Tu matrimonio honesto, sancto, pudico, sine offensa, summa cum uoluptate, non consules tuo generi alioquin intermorituro? Quare sinamus eos Hippolyti institutumimitari, sectenturcaelibatum, uel qui mariti fieri possunt, patres non possunt, uel quorum tenuitas liberis educandis non suppeditat, uel quorum genus aliorum opera possit propagari; aut certe eiusmodi est, ut magis Reipublicae conducat intermori quam propagari. Tu uero cum teste medico uiro neque imperito, et minime mendaci, magnam posteritatem promittere uidearis; patrimonium habeas arnIplissimum, genus autem tum optimum, tum clarrissimum, ita ut obliterari sine nephario scelere, magnoque Reipublicae detrimento non possit; tum adsit aetas integra, nec desit forma; offeratur uero coniunx puella, qua neque integriorem neque illustriorem ullam uiderunt ciues tui, pudica, modesta, pia, facie diuina, cum dote amplissima; cum rogent amici, lachrymentur propinqui, instent affines, patria flagitet, ipsi maiorum tuorum cineres e tumulis idipsum te obtestentur, tu tamen adhuc contaris, adhuc caelibatum cogitas? Si qua res parum honesta abs te peteretur, si qua difficilis tamen uel tuorum uota uel generis charitas animum tuum expugnare debuerat, quanto aequius est id amicorum lachrymas, patriae pietatem, maiorum charitatem abs te obtinere, ad quod te diuinae pariter et humanae leges hortantur, natura instigat, ratio ducit, honestas allicit, tot commoda inuitant, necessitas etiam ipsa cogit. Sed iam argumentorum plus satis. Confido te iamdudum me monitore sententiam mutasse, animumque ad salubriora consilia appulisse. Bene uale.

 

M. Dominique de Villepin ONU 2003

 

Messieurs les Ambassadeurs,

          Je remercie MM. Blix et El Baradei pour les indications qu'ils viennent de nous fournir sur la poursuite des inspections en Iraq. Je tiens à nouveau à leur exprimer la confiance et le plein soutien de la France dans leur mission.

Vous savez le prix que la France attache, depuis l'origine de la crise iraquienne, à l'unité du Conseil de Sécurité. Cette unité repose aujourd'hui sur deux éléments essentiels:

Nous poursuivons ensemble l'objectif d'un désarmement effectif de l'Iraq. Nous avons en ce domaine une obligation de résultat. Ne mettons pas en doute notre engagement commun en ce sens. Nous assumons collectivement cette lourde responsabilité qui ne doit laisser place ni aux arrière-pensées, ni aux procès d'intention. Soyons clairs: aucun d'entre nous n'éprouve la moindre complaisance à l'égard de Saddam Hussein et du régime iraquien.

En adoptant à l'unanimité la résolution 1441, nous avons collectivement marqué notre accord avec la démarche en deux temps proposée par la France : le choix du désarmement par la voie des inspections et, en cas d'échec de cette stratégie, l'examen par le Conseil de Sécurité de toutes les options, y compris celle du recours à la force. C'est bien dans ce scénario d'échec des inspections, et dans ce cas seulement, que pourrait se justifier une seconde résolution.

La question qui se pose aujourd'hui est simple: considérons-nous en conscience que le désarmement par les missions d'inspection est désormais une voie sans issue? Ou bien, estimons-nous que les possibilités en matière d'inspection offertes par la résolution 1441 n'ont pas encore été toutes explorées?

 En réponse à cette question, la France a deux convictions:  la première, c'est que l'option des inspections n'a pas été conduite jusqu'à son terme et peut apporter une réponse efficace à l'impératif du désarmement de l'Iraq ; la deuxième, c'est qu'un usage de la force serait si lourd de conséquences pour les hommes, pour la région et pour la stabilité internationale qu'il ne saurait être envisagé qu'en dernière extrémité. Or, que venons-nous d'entendre, à travers le rapport de MM. Blix et El Baradei? Nous venons d'entendre que les inspections donnent des résultats. Bien sûr, chacun d'entre nous veut davantage et nous continuerons ensemble à faire pression sur Bagdad pour obtenir plus. Mais les inspections donnent des résultats.

 Lors de leurs précédentes interventions au Conseil de sécurité, le 27 janvier, le Président exécutif de la CCVINU et le Directeur général de l'AIEA avaient identifié précisément les domaines dans lesquels des progrès étaient attendus. Sur plusieurs de ces points, des avancées significatives ont été obtenues:

Dans les domaines chimique et biologique, les Iraquiens ont remis de nouveaux documents aux inspecteurs. Ils ont aussi annoncé la création de commissions d'investigation, dirigées par les anciens responsables des programmes d'armements, conformément aux demandes de M. Blix ;

Dans le domaine balistique, les informations fournies par l'Iraq ont permis aux inspecteurs de progresser également. Nous détenons avec précision les capacités réelles du missile Al-Samoud. Maintenant, il convient de procéder au démantèlement des programmes non autorisés, conformément aux conclusions de M. Blix ;

Dans le domaine nucléaire, des informations utiles ont été transmises à l'AIEA sur les points importants évoqués par M. El Baradei le 27 janvier dernier: l'acquisition d'aimants susceptibles de servir à l'enrichissement d'uranium et la liste des contacts entre l'Iraq et le pays susceptible de lui avoir fourni de l'uranium.

Nous sommes là au cœur de la logique de la résolution 1441, qui doit assurer l'efficacité des inspections grâce à une identification précise des programmes prohibés, puis à leur élimination.

Nous sommes tous conscients que le succès des inspections suppose que nous aboutissions à une coopération pleine et entière de l'Iraq. La France n'a cessé de l'exiger. Des progrès réels commencent à apparaître :

L'Iraq a accepté le survol de son territoire par des appareils de reconnaissance aérienne ; Il a permis que des scientifiques iraquiens soient interrogés sans témoins par les inspecteurs ; un projet de loi prohibant toutes les activités liées aux programmes d'armes de destruction massive est en cours d'adoption, conformément à une demande ancienne des inspecteurs. L'Iraq doit fournir une liste détaillée des experts ayant assisté en 1991 aux destructions des programmes militaires.

La France attend bien entendu que ces engagements soient durablement vérifiés. Au-delà, nous devons maintenir une forte pression sur l'Iraq pour qu'il aille plus loin dans la voie de la coopération. Ces progrès nous confortent dans la conviction que la voie des inspections peut être efficace. Mais nous ne devons pas nous dissimuler l'ampleur du travail restant à accomplir: des questions doivent être encore élucidées, des vérifications doivent être conduites, des installations ou des matériels doivent sans doute encore être détruits.

Pour ce faire, nous devons donner aux inspections toutes les chances de réussir. J'ai fait des propositions le 5 février devant le Conseil. Depuis lors, nous les avons précisées dans un document de travail adressé à MM. Blix et El Baradei et communiquées aux membres du Conseil.

Quel est leur esprit? Il s'agit de propositions pratiques et concrètes, qui peuvent être mises en œuvre rapidement et qui sont destinées à renforcer l'efficacité des opérations d'inspection. Elles s'inscrivent dans le cadre de la résolution 1441 et ne nécessitent par conséquent aucune nouvelle résolution du Conseil. Elles doivent venir à l'appui des efforts menés par MM. Blix et El Baradei. Ils sont naturellement les mieux à même de nous dire celles d'entre elles qu'ils souhaitent retenir pour assurer la meilleure efficacité de leurs travaux. Dans leur rapport, ils nous ont fait des commentaires utiles et opérationnels.

 La France a déjà annoncé qu'elle tenait des moyens supplémentaires à la disposition de MM. Blix et El Baradei, à commencer par ses appareils de surveillance aérienne Mirage IV.

 Alors oui j'entends bien les critiques: Il y a ceux qui pensent que dans leur principe, les inspections ne peuvent avoir aucune efficacité. Mais je rappelle que c'est le fondement même de la résolution 1441 et que les inspections donnent des résultats. On peut les juger insuffisantes mais elles sont là.

Il y a ceux qui croient que la poursuite du processus d'inspection serait une sorte de manœuvre de retardement visant à empêcher une intervention militaire. Cela pose naturellement la question du temps imparti à l'Iraq. Nous sommes là au centre des débats. Il y va de notre crédibilité et de notre esprit de responsabilité. Ayons le courage de mettre les choses à plat.

 Il y a deux options: L'option de la guerre peut apparaître a priori la plus rapide. Mais n'oublions pas qu'après avoir gagné la guerre, il faut construire la paix. Et ne nous voilons pas la face: cela sera long et difficile, car il faudra préserver l'unité de l'Iraq, rétablir de manière durable la stabilité dans un pays et une région durement affectée par l'intrusion de la force. Face à de telles perspectives, il y a l'alternative offerte par les inspections, qui permet d'avancer de jour en jour dans la voie d'un désarmement efficace et pacifique de l'Iraq. Au bout du compte, ce choix-là n'est-il pas le plus sûr et le plus rapide?

 Personne ne peut donc affirmer aujourd'hui que le chemin de la guerre sera plus court que celui des inspections. Personne ne peut affirmer non plus qu'il pourrait déboucher sur un monde plus sûr, plus juste et plus stable. Car la guerre est toujours la sanction d'un échec. Serait-ce notre seul recours face aux nombreux défis actuels? Donnons par conséquent aux inspecteurs des Nations Unies le temps nécessaire à la réussite de leur mission. Mais soyons ensemble vigilants et demandons à MM. Blix et El Baradei de faire régulièrement rapport au Conseil. La France, pour sa part, propose un nouveau rendez-vous le 14 mars au niveau ministériel, pour évaluer la situation. Nous pourrons alors juger des progrès effectués et de ceux restant à accomplir.

Dans ce contexte, l'usage de la force ne se justifie pas aujourd'hui. Il y a une alternative à la guerre: désarmer l'Iraq par les inspections. De plus, un recours prématuré à l'option militaire serait lourd de conséquences.

L'autorité de notre action repose aujourd'hui sur l'unité de la communauté internationale. Une intervention militaire prématurée remettrait en cause cette unité, ce qui lui enlèverait sa légitimité et, dans la durée, son efficacité.

Une telle intervention pourrait avoir des conséquences incalculables pour la stabilité de cette région meurtrie et fragile. Elle renforcerait le sentiment d'injustice, aggraverait les tensions et risquerait d'ouvrir la voie à d'autres conflits.

Nous partageons tous une même priorité, celle de combattre sans merci le terrorisme. Ce combat exige une détermination totale. C'est, depuis la tragédie du 11 septembre, l'une de nos responsabilités premières devant nos peuples. Et la France, qui a été durement touchée à plusieurs reprises par ce terrible fléau, est entièrement mobilisée dans cette lutte qui nous concerne tous et que nous devons mener ensemble. C'est le sens de la réunion du Conseil de Sécurité qui s'est tenue le 20 janvier, à l'initiative de la France.

 Il y a dix jours, le Secrétaire d'Etat américain, M. Powell, a évoqué des liens supposés entre Al-Qaida et le régime de Bagdad. En l'état actuel de nos recherches et informations menées en liaison avec nos alliés, rien ne nous permet d'établir de tels liens. En revanche, nous devons prendre la mesure de l'impact qu'aurait sur ce plan une action militaire contestée actuellement. Une telle intervention ne risquerait-elle pas d'aggraver les fractures entre les sociétés, entre les cultures, entre les peuples, fractures dont se nourrit le terrorisme?

La France l'a toujours dit: nous n'excluons pas la possibilité qu'un jour il faille recourir à la force, si les rapports des inspecteurs concluaient à l'impossibilité pour les inspections de se poursuivre. Le Conseil devrait alors se prononcer et ses membres auraient à prendre toutes leurs responsabilités. Et, dans une telle hypothèse, je veux rappeler ici les questions que j'avais soulignées lors de notre dernier débat le 4 février et auxquelles nous devrons bien répondre:

 En quoi la nature et l'ampleur de la menace justifient-elles le recours immédiat à la force?Comment faire en sorte que les risques considérables d'une telle intervention puissent être réellement maîtrisés? En tout état de cause, dans une telle éventualité, c'est bien l'unité de la communauté internationale qui serait la garantie de son efficacité. De même, ce sont bien les Nations Unies qui resteront demain, quoi qu'il arrive, au cœur de la paix à construire.

Monsieur le Président, à ceux qui se demandent avec angoisse quand et comment nous allons céder à la guerre, je voudrais dire que rien, à aucun moment, au sein de ce Conseil de Sécurité, ne sera le fait de la précipitation, de l'incompréhension, de la suspicion ou de la peur.

Dans ce temple des Nations Unies, nous sommes les gardiens d'un idéal, nous sommes les gardiens d'une conscience. La lourde responsabilité et l'immense honneur qui sont les nôtres doivent nous conduire à donner la priorité au désarmement dans la paix.

Et c'est un vieux pays, la France, d'un vieux continent comme le mien, l'Europe, qui vous le dit aujourd'hui, qui a connu les guerres, l'occupation, la barbarie. Un pays qui n'oublie pas et qui sait tout ce qu'il doit aux combattants de la liberté venus d'Amérique et d'ailleurs. Et qui pourtant n'a cessé de se tenir debout face à l'Histoire et devant les hommes. Fidèle à ses valeurs, il veut agir résolument avec tous les membres de la communauté internationale. Il croit en notre capacité à construire ensemble un monde meilleur.

Je vous remercie.

Dominique de Villepin